Warbixin: Qabiilku Muxuu Qofka Noloshiisa u Burburiyaa?
Hordhac
Qabiilku waa nidaam bulsheed oo facweyn ah oo si qoto dheer ugu lammaan nolosha bulshada Soomaaliyeed. Waa hab dadku isku garanayaan, isugu xirmaan, iskuna taageeraan marka ay timaado dhibaato ama u baahdaan taageero. Inkasta oo uu leeyahay taariikh fog oo xagga ilaalinta xiriirka bulshada ah, haddana maanta, sida uu u shaqeeyo qabiilku wuxuu noqday caqabad weyn oo burburin karta mustaqbalka qofka. Warbixintan waxay iftiiminaysaa sida qabiilku u burburiyo nolosha qofka marka uu noqdo aalad lagu cabburiyo xorriyadda fikirka, shaqo helista, waxbarashada, guurka, iyo horumarka guud ee nolosha.
- Qabiilka iyo Xorriyadda Qofka
Mid ka mid ah hababka ugu horreeya ee qabiilku u dhibaateeyo nolosha qofka waa marka uu qofku waayo xorriyadda uu ku fekerayo ama ku hadli karo. Marka la joogo bulsho qabiilku aad ugu xooggan yahay, qofka waxaa laga filayaa inuu raaco ra’yiga iyo danta beesha halkii uu ka eegi lahaa dantiisa gaarka ah ama ta bulshada inteeda kale. Tusaale ahaan, haddii qof uu leeyahay aragti siyaasadeed ama mid diimeed oo ka duwan tan beesha, waxaa laga yaabaa in lagu eedeeyo “dabadhilifnimo” ama in lagu sheegayo inuu yahay qof ka baxay garabkii qabiilka.
Qofka noocaas ah waxaa laga yaabaa inuu waayo kalsoonida beesha, taasoo keeni karta cadaadis bulsho oo ka hor istaaga inuu si xor ah u noolaado. Tani waxay hoos u dhigtaa hal-abuurka, waxayna qofka gelisaa xaalad uu isaga leeyahay, laakiin ay beesha si buuxda u maamulan.
- Qabiilka iyo Fursadaha Shaqo
Mid ka mid ah meelo aad loo dareemayo saameynta taban ee qabiilka waa suuqa shaqada. Meelaha badan ee Soomaaliya ama bulshooyinka Soomaaliyeed, qofka waxaa loo shaqaaleysiin karaa iyadoo lagu saleynayo qabiilkiisa halkii lagu eegi lahaa aqoontiisa ama xirfadiisa. Arrintani waxay fursad la’aan ku ridaa dad badan oo karti leh, kuwaasoo laga yaabo inay yihiin qabiilka “aan la jeclayn” ama aan lahayn taageero beeleed xooggan.
Marka qofka laga hor istaago fursado shaqo oo uu si dhab ah ugu qalmo, waxaa la daciifiyaa kalsoonidiisa nafeed, waxaana laga hor istaagaa horumar uu gaari lahaa. Qabiilka ayaa markaa noqda “ceiling” – saqafka uu qofka ka kor mari karin.
- Qabiilka iyo Guurka
Qabiilku wuxuu si weyn uga qayb qaataa xakameynta guurka. Waxaa jira meelo badan oo Soomaaliya ah oo dadku si dhab ah ugu xiran yihiin guur beeleed – oo ah in qofku kaliya guursado qof ka tirsan beesha, ama ugu yaraan ka ag dhaw. Arrintan waxay curyaamisaa xorriyadda qofka ee xagga jaceylka, waxayna u horseedi kartaa inuu guursado qof aan jeclayn, taasoo keeneysa nolol guur oo dhibaatooyin badan leh.
Dhanka kale, dadka isku dayaya inay guursadaan iyaga oo ka tallaabaya xuduudaha qabiilka waxay wajahaan cadaadis culus – laga yaabee in waalidka la diido, in ehelka is nacaan, ama in bulshada la karbaasho. Culeyskan wuxuu keenaa in dad badan ka tanaasulaan jacayl, xorriyad, iyo mustaqbal farxad leh si ay uga badbaadaan culeyska beelaha.
- Qabiilka iyo Waxbarashada
Inkasta oo qabiilku aan toos ugu muuqan waxbarashada, haddana saameyn ayuu ku leeyahay. Tusaale ahaan, beelo gaar ah ayaa iska leh dugsiyaal, jaamacado, ama fursado deeq waxbarasho oo ay ku xiraan dadkooda. Qofka kasoo jeeda beel aan awood lahayn wuxuu la kulmaa fursad-yari, caqabado dhaqaale, iyo xitaa xaalad uu isaga u arko inuu “aan mudnayn” in uu wax barto.
Intaa waxaa dheer, dhalinyaro badan ayaa doorbida in ay ka tanaasulaan waxbarashada si ay u taageeraan beelahooda marka ay jiraan xaalado colaadeed, doorashooyin ama abaabulyo beeleed. Waxbarashadii uu qofka lahaa waxay u burbureysaa dan guud oo qabiil ah – taasoo mararka qaar aan micne u lahayn mustaqbalka nolosha qofka laftiisa.
- Qabiilka iyo Colaadaha
Mid ka mid ah waxyaabaha ugu halista badan ee qabiilku keeno waa in qofka uu si toos ah ama si dadban ugu lug yeesho dagaal. Waxaa dhacda in dhalinyarada laga dhaadhiciyo inay qabiilkooda difaacaan, taasoo ka dhigan inay hub qaataan.
Qofkaas wuxuu noqon karaa mid ka tagay waxbarashadiisii, noloshiisii caadiga ahayd, ama ku nafwaaya dagaal aan dan gaar ah ugu jirin.
Intaa waxaa dheer, marka qof laga tiriyo qabiil lagu eedeeyay dhibaato, wuxuu noqonayaa bartilmaameed, xitaa haddii uusan dembi lahayn. Tani waxay dadka u horseedi kartaa barakac, guurid, ama in ay dareemaan nacayb bulsho, taasoo dhaawac weyn u geysata nafsaddooda iyo noloshooda guud.
- Qabiilka iyo Xidhiidhka Bulshada
Qabiilka wuxuu keenaa kala fogaansho iyo kala shaki bulsho. Tusaale ahaan, qofka laga tiriyo qabiil laga tirada badan yahay waxaa laga yaabaa in laga ilaaliyo sirta shaqo, fursadaha horumar, ama xitaa in si hoose loogu arko “aan la aamini karin”. Arrintaasi waxay xaddidaysaa awoodda qofka ee uu kula falgalayo bulshada inteeda kale.
Marka qofka uu dareemo in lagu qiimeeyo qabiil ahaan, halkii laga qiimeyn lahaa dadnimadiisa, xirfadiisa, iyo dhaqankiisa, wuxuu dareemayaa niyad jab iyo in noloshiisu tahay mid aan qiimo lahayn. Wuxuu ka go’ayaa bulshada, wuxuuna u leexdaa dariiqooyin kale oo mararka qaar xun sida balwado ama tahriib.
Gabagabo
Inkastoo qabiilku leeyahay dhinacyo wanaagsan sida isgarab istaagga iyo ilaalinta dhaqanka, haddana marka la adeegsado si qaldan wuxuu si weyn u burburiyaa nolosha qofka. Waxaa loo baahan yahay in bulshadeenna ay si dhab ah u eegto halka aan ka leenahay dhaqanka qabiilka, oo aan isku dayno inaan ka guurno meel uu qofku yahay “Qof Reer Hebel ah” una guurno meel uu yahay “Qof Soomaaliyeed” ama “Qof Aqoon Leh”, “Qof Dad wanaagsan ah”.
Horumarka dhabta ah wuxuu ka yimaadaa marka la jebiyo xayndaabyada qabiilka oo loo oggolaado qof kasta in uu noloshiisa ka dhisto fursado siman, xorriyad fikir, iyo xaq uu u leeyahay inuu noqdo qofka uu doonayo inuu noqdo.
Haddii aad rabto in warbixintan lagu daro tixraacyo, sheekooyin dhab ah, ama in la turjumo, waan kuu sii shaqayn karaa.
